آلاینده‌های منابع آبی
آب منشاء حیات انسان در حدود سه چهارم از سطح کره‌ی زمین را در بر گرفته است. ضرورت آب در زندگی انسان و وابستگی مستقیم به آن تا به امروز امری دائمی و مشخص می‌باشد. با وجود این آلودگی آب یکی از مشکلات اساسی در جهان و کشور ایران می‌باشد. از علت‌های اصلی مرگ و میر در جهان می‌توان به آلودگی منابع آب اشاره نمود. تقریبا ۹۸ درصد از آب‌های کره‌ی زمین آب شور می‌باشند که اقیانوس‌ها، دریاها، دریاچه‌ها را شامل می‌شود و ۲ درصد باقی مانده آب شیرین و قابل دسترس می‌باشد. آب در طبیعت در چرخه‌ی تولید قرار دارد و به شکل‌های مختلفی مانند ابر، بخار آب و دانه‌های یخ دیده می‌شود. در دسترس انسان بوده و برای مصارف کشاورزی، صنعتی و مصارف خانگی مورد بهره برداری قرار می‌گیرد. با گسترش زندگی شهر نشینی و افزایش فعالیت‌های صنعتی و کشاورزی استفاده بی‌رویه از منابع آبی افزایش داشته و انواع آلودگی‌های شیمیایی و زیستی وارد بسترهای آبی شده‌اند.
آلاینده‌های منابع آبی و روش‌های کنترل آلودگی
آلودگی آبی چیست؟
آلودگی آب به بیان ساده در واقع انتقال مستقیم یا غیر مستقیم مواد شیمیایی، میکروبی، مواد زائد به درون آب می‌باشد که باعث آلودگی آب‌ها در اقیانوس‌ها دریاها و دریاچه ها و آب‌های زیر زمینی می‌شود. موجودات زنده برای ادامه‌ی حیات نیازمند آب سالم و پاکیزه می باشند. اگر آب آلوده باشد سلامتی انسان ، حیوانات و جانوران آبزی به خطر می افتد و اکوسیستم زندگی مختل می شود.
منشا آلودگی:آلاینده‌های منابع آبی
علت آلودگی را می توان در ۲ گروه اصلی تقسیم بندی نمود.
۱- آلودگی با منابع مشخص: Point Source آلودگی‌های که منشاء مشخصی دارند و می توان منشا آلودگی را کنترل و از آلوده شدن آب جلوگیری نمود مانند پساب‌های صنعتی که با مدیریت صحیح کنترل می‌شوند.
۲- آلودگی با منابع نامشخص: Non Point Source این نوع از آلودگی منبع مشخصی ندارد مانند روان آب‌های کشاورزی که به صورت پراکنده هستند و نمی‌توان یک منبع مشخص و واحدی در نظر گرفت. کنترل کردن این نوع از آلودگی‌های آبی مشکل می‌باشد.
آلودگی‌های محیط زیست به ویژه دریاها و دریاچه‌ها از چالش‌های مهم و بزرگ در جامعه‌ی جهانی می‌باشد و کنترل و کاهش آلودگی آبی نیازمند برنامه‌های دقیق و منسجم و قابل اجرا در همه‌ی سطوح می‌باشد.
انواع آلودگی‌های منابع آبی:
۱- وارد شدن فاضلاب‌ها: زباله‌های تولید شده توسط انسان مانند محصولات بهداشتی و داروها بعد استفاده وارد فاضلاب‌های خانگی می‌شوند و پس از خروج از خانه‌ها این فاضلاب‌های خانگی به منابع آبی راه می‌یابند.
۲- ورود آلاینده‌های کشاورزی به آب: سموم، کودها و آفت کش‌های مورد استفاده در صنعت کشاورزی منابع آب را آلوده می‌کنند. بیشترین آب مصرفی ایران در بخش کشاورزی می باشد. همچنین با توجه به آمارهای جهانی ۷۰ درصد منابع آب شیرین در بخش کشاورزی مصرف می‌شود و در حال حاضر کشاورزی و دامداری از مهم ترین عوامل در آلوده شدن آب رودخانه‌ها، تالاب‌ها و دریاچه‌ها می باشند. در صورت استفاده از آب الوده برای آبیاری محصولات کشاورزی و زمین‌های زراعی قطعا محصولات با کیفیت پایین‌تر تولید شده و به دنبال آن سلامت انسان و دام با خطر جدی مواجه خواهد بود.
۳- آلودگی آب با مواد پرتوزا: آلودگی‌هایی مانند مواد رادیو اکتیو، زباله‌های تولیدی نیروگاه‌های هسته‌ای. زباله‌های تولیدی در بخش پزشکی و علمی در محیط زیست آزاد می‌شوند و سال‌ها در محیط باقی می‌مانند و برای سلامتی انسان و محیط زیست زیان بار می‌باشد.
۴- آلودگی‌های فیزیکی: گرما و افزایش دما سرعت تنفس آبزیان را افزایش می‌دهد. در آب‌های آلوده شده‌ی حرارتی مقدار اکسیژن بیشتری برای آبزیان مورد نیاز می‌باشد زیرا سرعت متابولیسم و تنفس بالای دارند. در بسیاری مواقع از کلر برای از بین بردن آلودگی‌های میکروبی و میکروارگانیسم‌های موجود در آب استفاده می‌شود که همین کلر در زنجیره غذایی آبزیان تاثیرات بسیار نامطلوب بر جای می‌گذارد.
۵- آلودگی آب با مواد شیمیایی، معدنی و کانی ها: آلاینده‌های مانند فلزات سنگین مثل نقره، جیوه و نیکل، آلاینده‌های معدنی مثل نیترات، نیتریت، فسفات و سیلیس باعث تغییرات نامساعدی در ساختار شیمیایی و فیزیکی آب می شود اسیدیته آب و شوری تغییر می‌کند. خواص فیزیکی آب مانند رنگ، بو و مزه آن نامطلوب می شود و زیست آبزیان را با خطر مواجه می سازد.
۶- دسته‌ی دیگر از آلودگی‌های منابع آبی ترکیبات آلی پایدار می باشند. اثرات زیان بار این نوع آلودگی پس از یک دوره‌ی طولانی مشخص می‌شود. به همین علت به آنها آلاینده‌های پایدار می‌گویند. ترکیباتی هستند که خاصیت سمی دارند و می‌توانند در بافت‌های موجود زنده انباشته شوند و قابلیت حل شدن کمی در آب دارند. به طور کلی ترکیبات آلی پایدار توسط فعالیت‌های انسان تولید می‌شود. فاضلاب‌های صنعتی، مواد زائد نفتی و ترکیبات باقی مانده از احتراق مواد سوختی مدت‌ها در محیط باقی می مانند و پاکسازی آنها مخصوصا مواد روغنی و نفت به راحتی امکان پذیر نمی باشد و مجحیط زیست را آلوده می‌کنند.
پیامدهای مخرب ناشی از آلودگی منابع آبی:
– آب آلوده شده، طعم، بو و رنگ آب تغییر نموده و ناخوشایند می باشد. مصرف آب آلوده توسط انسان پیامدهای مخرب جبران ناپذیری دارد. انسان ها با نوشیدن آب و یا برای مصارف بهداشتی همواره از آب سالم و تمیز استفاده می کنند. اولین نشانه ی آب آلوده بیماری‌های است که از طریق آب به انسان منتقل می شود. عامل بیماری زا درون آب آلوده باعث بیماری‌های ویروسی مانند هپاتیت و میکروبی مانند وبا، حصبه، اسهال خونی یا بیماری‌های انگلی مانند ژیاردیازیس و ….که سلامت انسان را با خطر مواجه می سازد.
– آب آلوده باعث بروز مشکلات تنفسی برای انسان و دام و موجودات زنده‌ی دیگر می شود.
– تعادل زیستی را تخریب می‌کنند. در اثر رسوب مواد معلق در آب مانند آلاینده های نفتی، محل تخم گذاری ماهی‌ها از بین می رود و زیست آبزیان مختل می شود.
راهکارهای موثر برای جلوگیری از آلوده شدن آب:
به طور یقین جلوگیری از آلوده شدن آب به طور کامل ممکن نمی‌باشد. ولی با رعایت موارد و پروتکل‌های ارائه شده می‌توان از پیشرفت آلودگی منابع آبی جلوگیری نمود و حتی سطح آلودگی‌ها را به طور مثبتی کاهش داد. در قسمت پایین به چند مورد از روش‌های کنترل و جلوگیری از آلوده شدن منابع آبی اشاره می شود.
– کاهش یا حذف میزان ورود فاضلاب‌ها به درون رودخانه ها: با تجمع فاضلاب ها لایه‌های خطرناکی ایجاد می شود که برای محیط زیست آبزیان خطرناک می باشد.
– کاهش یا جایگزینی آن دسته از مواد شیمیایی که اثرات زیان باری دارند و برای تولید محصول یا احتراق از مواد کم خطر یا مواد جایگزین مطلوب استفاده شود.
– آموزش و ترویج کشاورزان برای استفاده و کاربرد مناسب آفت کش‌ها و استفاده از روش‌های بیولوژیکی برای کنترل حشرات به جای استفاده از سموم شیمیایی
– اصلاح و کاربرد روش‌های نوین کشاورزی در استفاده از سم پاش‌ها
– ایجاد تسهیلات ویژه برای جمع آوری و دفع آلاینده‌های زیست محیطی
– تصویب و اجرای قرار دادهای بین المللی و منطقه‌ای برای کنترل و حذف آلاینده‌های پایدار زیست محیطی
– نظارت مستمر از طرف نهادهای اجرایی برای به ثمر رسیدن قراردادهای مرتبط با کنترل و کاهش آلودگی‌های منابع آبی
– تصفیه فاضلاب‌ها با روش های نوین تصفیه‌ی آب مانند تصفیه آب به روش اسمز معکوس
مطلب پایانی:
با توجه به اثرات مخربی که آلاینده‌های منابع آبی بر منابع آبی می گذارند و زیست انسان و دیگر جانداران را با خطر مواجه می سازند باید راهکارهای ارائه شده برای کنترل و کاهش آلودگی منابع آبی به طور جدی پیگیری و اجرا شود. ولی با تمام هشدارهای جهانی نسبت به آلودگی آب ها همچنان کشور ما ایران در مصرف سر منشاء آلودگی ها تصمیمات صحیح و کارآمدی نداشته است. به عنوان مثال استفاده از برخی از آفت کش‌های سمی در کشورهای پیشرفته جهان به طور کامل ممنوع می باشد ولی در ایران آفت کش های پایداری مانند آفت کش‌های کلر دار همچنان استفاده می شوند. این آفت کش ها دیرپا هستند و مدت طولانی در محیط زیست باقی می مانند و وارد منابع آبی می شوند و به مراتب اثرات تخریب زیادی در زندگی انسان و جانوران دارند. با داشتن منابع محدود آبی و آگاه بودن به این مسئله‌ی حیاتی بر همگان لازم هست تا نسبت به آب و آلوده شدن آن احساس وظیفه و مشارکت در بهیود وضعیت بحرانی آب را داشته باشند.
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.